Prof. zw. dr hab. Adam Budnikowski
Opinia w sprawie nadania tytułu doktora honoris causa SGH
prof. dr. hab. Józefowi Sołdaczukowi
Prof. zw. dr hab. Józef Sołdaczuk
jest w polskiej ekonomii, a szczególnie w nauce o międzynarodowych
stosunkach gospodarczych, postacią wyjątkową. Do takiego wniosku
upoważniają trzy czynniki: jego ogromny i pionierski dorobek naukowy,
ogromne zaangażowanie w upowszechnianie wiedzy ekonomicznej w kręgach
rządzących Polską w okresie gospodarki centralnie planowanej oraz rola,
jaką odegrał w tworzeniu podstaw organizacyjnych badań i nauczania w
dziedzinie międzynarodowych stosunków gospodarczych.
Znaczenie osiągnięć na każdym z
tych pól rośnie jeszcze bardziej, jeżeli zważyć na to, że najdłuższy
okres aktywności naukowej profesora Sołdaczuka przypadł na lata, w
których swoboda twórcza była ograniczona ideologicznymi założeniami,
trudnościami w dziedzinie wyjazdów zagranicznych oraz cenzurą, w których
rozwój nauki napotykał na ogromne przeszkody techniczne w postaci braku
środków na zakup literatury, staże zagraniczne i wyjazdy na konferencje
naukowe oraz gdy obowiązujące reguły gospodarki centralnie planowanej, w
większości nieracjonalne, ze względów doktrynalnych nie mogły podlegać
zmianom. Życiorys profesora Sołdaczuka wskazuje jednak, że pracując w
tych wyjątkowo niesprzyjających okolicznościach potrafił on zdziałać
wyjątkowo dużo dla nauki, szkolnictwa wyższego i gospodarki Polski.
Wydaje się, że wspaniała droga
naukowa profesora Sołdaczuka jest w dużym stopniu następstwem tego, że
swoje wykształcenie odebrał on w okresie II Rzeczpospolitej oraz w
instytucjach i szkołach naukowych będących kontynuatorami tej tradycji.
Jak wielu jego rówieśników, maturę zdobywał na kursach konspiracyjnych
organizowanych przez państwo podziemne. Z kolei po II wojnie światowej
należał do tego grona studentów ekonomii, które otrzymało podstawową
wiedzę w tej dziedzinie z rąk przedwojennego mistrza, profesora Edwarda
Taylora, w okresie bezpośrednio po wojnie, przed okrzepnięciem
opresyjnych instytucji systemu komunistycznego. Rolę istniejącej na
Uniwersytecie Poznańskim szkoły ekonomicznej profesora Taylora ilustruje
fakt, że z niej wywodzi się także inny wybitny ekonomista polski,
również posiadacz tytułu doktora honoris causa SGH, profesor Stanisław
Rączkowski.
W dorobku naukowym profesora
Sołdaczuka można znaleźć trzy główne nurty. Pierwszy z nich –
teoretyczny, obejmuje m.in. pracę przybliżającą polskim czytelnikom
spuściznę twórczą J. M. Keynesa. Należy tutaj wymienić wydaną w 1959
roku, ale przygotowywaną w czasie pobytu naukowego w London School of
Economic (rok akademicki 1957/1958) pracę habilitacyjną „Teoria
ekonomiczna J. M. Keynesa”. Opracowanie to powstało w czasie stosunkowo
krótkiej odwilży październikowej i dało licznym rzeszom ekonomistów
wykształconych już w okresie stalinowskim szansę na zapoznanie się z
koncepcjami ekonomicznymi posiadającymi przez całe dziesięciolecia
decydujący wpływ na rozwój teorii ekonomii oraz kształtowanie polityki
ekonomicznej w krajach zachodnich.
Do tego samego nurtu poszukiwań
badawczych profesora Sołdaczuka należy też zaliczyć wydaną w 1971 roku
pracę „Handel międzynarodowy a rozwój gospodarczy w socjalizmie”. W
książce tej, na ile to było możliwe w warunkach przedstawionych wyżej
ograniczeń, profesor Sołdaczuk starał się połączyć podstawowe i
niepodważalne założenia teorii międzynarodowych stosunków gospodarczych z
doktryną ekonomiczną będącą teoretyczną podstawą funkcjonowania handlu
zagranicznego w kraju o gospodarce centralnie planowanej. W pracy tej
możemy znaleźć próbę zbliżenia sprawdzonych koncepcji teoretycznych (np.
teorii Ricarda) i rozwiązań (wymienialności walut, realności kursu
walutowego) do tak nieefektywnych przedsięwzięć jak państwowy monopol
handlu zagranicznego i monopol walutowy. Praca ta nie przyniosła
bezpośrednich efektów w postaci rezygnacji przez państwo z realizacji
tych ostatnich koncepcji. Stanowiła jednak cenną podstawę teoretyczną
dla tych wszystkich, którzy przez całe lata starali się reformować
system gospodarki centralnie planowanej, jak i dla tych, którzy nie
wierząc w tę możliwość przygotowali, wydającą się wówczas marzeniem,
koncepcję otwartej gospodarki rynkowej.
Drugi ważny nurt prac badawczych
profesora Sołdaczuka obejmuje funkcjonowanie gospodarki światowej oraz
analizę najważniejszych tendencji niej występujących. Można tu wymienić
powstałą w 1987 roku „Współczesną gospodarkę światową” oraz wydaną w
2001 r. wraz z J. Misalą „Historię handlu międzynarodowego”. Pojawienie
się każdej z tych książek stanowiło ważne wydarzenie wydawnicze.
W przededniu przystąpienia Polski
do Unii Europejskiej warto także przypomnieć, że profesor Sołdaczuk jest
autorem jednej z pierwszych prac na temat integracji gospodarczej,
jakie ukazały się w Polsce. Jego wydana w 1963 r. książka „Integracja
gospodarcza we współczesnym kapitalizmie” stanowi bardzo rzetelną
ekonomiczną analizę początków integracji gospodarczej w Europie
Zachodniej. Jej ukazanie się miało niewątpliwy wpływ na stanowisko nauki
polskiej wobec całego procesu integracji, między innymi na przebieg
przypadającej na następne kilkanaście lat dyskusji na temat
funkcjonowania RWPG. Dyskusji, która właśnie w Polsce przebiegała w
sposób diametralnie odbiegający od obowiązującego w większości krajów
członkowskich bałwochwalczego wychwalania tego ugrupowania.
Trzeci nurt publikacji profesora
Sołdaczuka obejmuje prace przygotowane w pierwszej kolejności na
potrzeby dydaktyki. Tutaj trzeba wymienić przede wszystkim cztery
wydania „Międzynarodowych stosunków ekonomicznych”, których profesor był
współautorem (wraz z W. Sierpińskim i Z. Kameckim w wydaniach z 1983 r.
i 1987 r.). Pierwsze wydanie tej książki, w której profesor Sołdaczuk
był autorem kluczowych rozdziałów, było jednocześnie pierwszym polskim
podręcznikiem do tego przedmiotu. Pod popularną nazwą szarej księgi
stała się ona swoistą biblią całego pokolenia studentów. Znaczenie tej
pozycji polegało nie tylko na tym, że przybliżała ona w sposób klarowny
podstawowe pojęcia i mechanizmy niezbędne do poruszania się na gruncie
handlu międzynarodowego i międzynarodowej współpracy gospodarczej.
Opisując mechanizmy funkcjonowania rynku światowego dawała ona także
czytelnikowi skazanemu na studiowanie ekonomii politycznej socjalizmu
narzędzia poznania prawideł funkcjonowania mechanizmu rynkowego, na
który nie było miejsca w programie uczelni ekonomicznych.
Spośród wielu innych opracowań
przygotowanych dla potrzeb dydaktyki należy wymienić wydany w 1983 r.
pod redakcją i przy współudziale profesora Sołdaczuka podręcznik
„Ekonomika handlu zagranicznego”. Praca ta była swoistym dopełnieniem
„Międzynarodowych stosunków ekonomicznych”. Dla studentów kierunku
„Ekonomia handlu zagranicznego” stanowiła ona bowiem swoistą wskazówkę, w
jaki sposób niektóre z kategorii ekonomicznych gospodarki rynkowej mogą
znajdować zastosowanie w handlu zagranicznym prowadzonym w ramach
gospodarki centralnie planowanej.
Ważnym i niezwykle użytecznym
nurtem twórczości naukowej profesora Sołdaczuka są liczne raporty,
ekspertyzy i opracowania przygotowywane przez pół wieku na potrzeby
rożnego rodzaju agend i instytucji rządowych, w tym zwłaszcza dla
Instytutu Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego. Ten typ działalności w
kraju o gospodarce rynkowej tylko niekiedy wiązany jest z osobą
profesora ekonomii. Jednakże w szczególnej sytuacji, w jakiej przez 45
lat znajdowała się Polska, ten rodzaj aktywności profesora był nie tylko
w pełni zrozumiały, ale również godny jak najwyższej oceny. Nie tylko
merytorycznej, ale również moralnej. Będąc uznanym specjalistą,
dysponując wiedzą fachową i posiadając odwagę cywilną profesor Sołdaczuk
miał bowiem szansę upowszechniania wiedzy ekonomicznej w dziedzinie
międzynarodowej współpracy gospodarczej wśród kół rządzących Polską.
Szczególnie duże możliwości dawało mu kilka spośród licznych pełnionych
funkcji: wieloletniego dyrektora, a następnie przewodniczącego Rady
Naukowej Instytutu Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, członka
Kolegium Ministerstwa Handlu Zagranicznego, członka Kolegium
Ministerstwa Handlu Zagranicznego, szefa Biura Radcy Handlowego przy
Ambasadzie PRL w Waszyngtonie oraz członka Komisji ds. Reformy
Gospodarki i Państwa.
Profesor Sołdaczuk posiada
niezaprzeczalne zasługi w organizowaniu badań naukowych i szkolnictwa
wyższego w dziedzinie współpracy gospodarczej z zagranicą. Wraz z
profesorami Łychowskim i Trąpczyńskim odegrał on kluczową rolę w
przeszczepianiu na polski grunt dyscypliny będącej odpowiednikiem
powstałej kilkanaście lat wcześniej w Stanach Zjednoczonych pod nazwą
international economics. Z perspektywy prawie 50 lat, jakie minęły od
pojawienia się w Polsce określenia międzynarodowe stosunki ekonomiczne,
można żałować, że dyscyplina ta nie ukształtowała się w Polsce pod nazwą
będącą jej bezpośrednim tłumaczeniem z angielskiego, a więc jako
ekonomia międzynarodowa. Jednakże wprowadzenie nowej dyscypliny
ekonomicznej pod nazwą zawierającą słowo „ekonomia” było w Polsce w
drugiej połowie lat pięćdziesiątych niemożliwe ze względów politycznych.
Stąd też zaadoptowanie jej do Polski pod zaproponowaną, m.in. przez
profesora Sołdaczuka, nazwą międzynarodowe stosunki ekonomiczne
(gospodarcze) należy uznać za decyzję trafną, czego dowodzi także
zaakceptowanie tego określenia po transformacji systemowej.
Oprócz zaszczepienia w Polsce
międzynarodowych stosunków gospodarczych profesor Sołdaczuk odegrał
także kluczową rolę w tworzeniu podstaw organizacyjnych nauczania ich w
polskich uczelniach. Był jednym z współtwórców Katedry Międzynarodowych
Stosunków Ekonomicznych na Wydziale Handlu Zagranicznego SGPiS,
następnie jej wieloletnim kierownikiem. Po przekształceniu katedry w
Instytut Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych był jego dyrektorem.
Ponadto, był również Dziekanem Wydziału Handlu Zagranicznego.
Profesor Sołdaczuk ma również
ogromne zasługi w rozwoju międzynarodowych stosunków gospodarczych w
innych ośrodkach akademickich w Polsce, wspierając je zwłaszcza w czasie
okresowego niedoboru własnych specjalistów. Między innymi zastępował
prof. Łychowskiego w obowiązkach kierownika Katedry Międzynarodowych
Stosunków Ekonomicznych na Wydziale Ekonomii Politycznej Uniwersytetu
Warszawskiego, był organizatorem Zakładu Handlu Zagranicznego w Katedrze
Handlu w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Łodzi oraz kuratorem Katedry
Handlu Zagranicznego w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Sopocie.
Profesor Sołdaczuk stworzył
wreszcie szkołę ekonomiczną. Jego doktorantami czy wychowankami są
między innymi prof. Leszek Balcerowicz, Paweł Bożyk, Juliusz Kotyński,
Dariusz Rosati i Kazimierz Starzyk oraz cały szereg innych znanych
ekonomistów, których nie sposób tu wymienić. Wszyscy oni korzystali z
ogromnej wiedzy profesora Sołdaczuka, jego wsparcia oraz ogromnej,
bezinteresownej życzliwości, jaką zawsze obdarzał swych uczniów i
współpracowników.
Od chwili podjęcia pracy
naukowo-dydaktycznej do przejścia na emeryturę profesor Sołdaczuk był
przez cały czas pracownikiem SGH (przedtem SGPiS). Związki z uczelnią
utrzymuje on po dzień dzisiejszy, między innymi przez systematyczny
udział w posiedzeniach Rady Naukowej Kolegium Gospodarki Światowej,
będącego kontynuatorem tradycji Wydziału Handlu Zagranicznego, którego
pracownikiem był przez długie lata profesor Sołdaczuk. Przedstawione
wyżej osiągnięcia profesora są zatem także jego wkładem w dzieło
budowania pozycji zajmowanej przez SGH wśród polskich szkół wyższych. I
to wkładem wybitnym. Stąd też uhonorowanie profesora Sołdaczuka tytułem
doktora honoris causa, najcenniejszym darem, jakim może obdarzyć
uczonego uczelnia, należy uznać za decyzję jak najbardziej uzasadnioną.
Prof. dr hab. Stanisław Wodejko
dziekan Kolegium Gospodarki Światowej
Inicjatywa nadania Profesorowi Józefowi Sołdaczukowi tytułu doktora
honoris causa Szkoły Głównej Handlowej powstała w gronie pracowników
Kolegium Gospodarki Światowej, a ściślej Instytutu Międzynarodowych
Stosunków Gospodarczych oraz Instytutu Polityki Handlu Zagranicznego i
Studiów Europejskich. Została ona również poparta przez licznych Jego
wychowanków, wśród których wielu może poszczycić się tytułem profesora
zwyczajnego.
Rada Naukowa Kolegium na swym posiedzeniu w dniu 2 lipca 2003 roku
poparła powyższą inicjatywę i postanowiła wystąpić do Senatu Szkoły
Głównej Handlowej z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie nadania
Panu Profesorowi tytułu doktora
honoris causa. Jednocześnie
zaproponowano, by promotorem został prof. dr hab. Stanisław Ładyka z
Katedry Integracji Europejskiej im. Jean Moneta, a recenzentami - prof.
dr hab. Włodzimierz Siwiński z Uniwersytetu Warszawskiego oraz prof. dr
hab. Adam Budnikowski, Dyrektor Instytutu Międzynarodowych Stosunków
Gospodarczych SGH.
Senat SGH zaakceptował propozycję Rady i wszczął postępowanie, po
zakończeniu którego 21 stycznia 2004 r podjął uchwałę o nadaniu prof. dr
hab. Józefowi Sołdaczukowi tytułu doktora honoris causa.
W tym miejscu należy pokrótce przedstawić najważniejsze argumenty, jakie
miały wpływ na podjęcie postępowania zarówno przez Radę Naukową KGŚ,
jak i Senat SGH. W czasie dyskusji, na jednym i drugim forum,
podkreślano trzy podstawowe nurty dorobku prof. dr hab. J. Sołdaczuka, a
mianowicie: teoretyczny, teoretyczno-praktyczny i
wychowawczo-organizacyjny.
Nurt teoretyczny to przede wszystkim opracowania naukowe, przez które
jako pionier wdrażał i rozwijał w Polsce naukę o międzynarodowych
stosunkach gospodarczych. Należy podkreślić, że czynił to w
niesprzyjających ideologicznie czasach. Można powiedzieć, że w swych
publikacjach udawało Mu się, niejako przy okazji, przekazywać poglądy i
dorobek wybitnych, choć nie zawsze wtedy mile widzianych, uczonych.
Wszystko to sprawiło, że szybko stał się wielkim autorytetem naukowym.
Jego niekwestionowana wysoka pozycja sprawiła, że był angażowany przez
różnorodne gremia gospodarcze i pełnił wiele odpowiedzialnych funkcji.
Nie sposób w tym miejscu wymienić wszystkie, ale był Profesor m.in. od
1971 roku członkiem Komisji ds. Reformy Gospodarki i Państwa, a od 1985
roku członkiem zreformowanej Komisji Planowania przy Radzie Ministrów.
Był też długoletnim dyrektorem Instytutu Koniunktur i Cen. Jako radca
ekonomiczny ambasady w USA był zdecydowanym zwolennikiem otwarcia
gospodarki polskiej na współpracę z tym mocarstwem. Pełnione funkcje
pozwalały Profesorowi na porównywanie kontynuowanego dorobku naukowego z
praktyką gospodarczą.
Działalność wychowawczo-organizacyjna, to przede wszystkim
współautorstwo pierwszego, wielokrotnie wznawianego podręcznika pt.
Międzynarodowe stosunki ekonomiczne. Jak wspomniano, wśród setek Jego
wychowanków wielu jest profesorami tytularnymi. Profesor Józef Sołdaczuk
nigdy, mimo licznych obowiązków, nie zrywał kontaktów z naszą Uczelnią.
Wręcz przeciwnie - aktywnie włączał się w nurt jej życia. Był dziekanem
Wydziału Handlu Zagranicznego oraz członkiem Centralnej Komisji
Kwalifikacyjnej Kadr Naukowych przez kilka kadencji.
Pragnę w imieniu Kolegium Gospodarki Światowej złożyć Panu Profesorowi
serdeczne gratulacje z powodu uzyskania zaszczytnego tytułu doktora
honoris causa Szkoły Głównej Handlowej.